ΜΕΓΆΛΕΣ ΙΔΈΕΣ ΑΠΛΆ ΔΙΑΤΥΠΩΜΈΝΕΣ Η ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ
Τίτλος πρωτοτύπου: The Sociology Book Copyright © 2015 Dorling Kindersley Limited A Penguin Random House Company Translation Copyright © Klidarithmos Publications, 2024 DK LONDON ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Sam Atkinson EΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Amy Child ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ Alexandra Beeden Miezan van Zyl ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Esther Ripley ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Karen Self ΕΚΔΟΤΗΣ Liz Wheeler ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Phil Ormerod ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΕΚΔΟΤΗΣ Liz Wheeler ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Jonathan Metcalf ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Laura Brim ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Claire Gell ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Sophia Tampakopoulos ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΠΡΟ-ΠΑΡΑΓΩΓΗ Luca Frassinetti ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Gemma Sharpe ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ James Graham DK DELHI ΣΧΕΔΙΑΣΤΡΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Dhirendra Singh ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗΣ Harish Aggarwal ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Saloni Singh ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ STUDIO8 DESIGN ΠΑΡΑΓΩΓΗ COBALT ID ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Darren Bland, Paul Reid ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ (ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ) Diana Loxley, Marek Walisiewicz, Christopher Westhorp Αποκλειστικότητα για την ελληνική γλώσσα: Copyright © 2025 Εκδόσεις Κλειδάριθμος Έδρα Στουρνάρη 27Β, Αθήνα, 10682 Τηλ. 210-3832044 Πρώτη έκδοση 2025 info@klidarithmos.gr www.facebook.com/klidarithmos.gr www.klidarithmos.gr Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος του βιβλίου με οποιοδήποτε μέσο (φωτοτυπία, εκτύπωση,μικροφίλμ, ή άλλη μηχανική ή ηλεκτρονική μέθοδο) χωρίς την άδεια του εκδότη. Μετάφραση Σοφία Σκουλικάρη Επιμέλεια Δάφνη Χρήστου Σελιδοποίηση Ελένη Αχιλλεοποπούλου, PrintingSolutions.gr ISBN 978-960-645-707-4 www.dk.com Αυτό το βιβλίο δημιουργήθηκε με πιστοποιημένο χαρτί Forest Stewardship Council™ – ένα μικρό βήμα στη δέσμευση της DK για ένα βιώσιμο μέλλον. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τη σελίδα www.dk.com/our-green-pledge
ΚΡΊΣΤΟΦΕΡ ΘΟΡΠ, ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΈΚΔΟΣΗΣ Ο σύμβουλος και συνεργάτης μας Κρίστοφερ Θορπ (Christopher Thorpe) είναι κοινωνιολόγος, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην κοινωνική θεωρία, την πολιτισμική κοινωνιολογία και τις βρετανικές απεικονίσεις της Ιταλίας. Είναι διδάκτορας κοινωνιολογίας από το Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν (Σκωτία), συνεκδότης της επιθεώρησης Cultural Sociology, συγγραφέας ακαδημαϊκών άρθρων και συν-συγγραφέας του An Invitation to Social Theory (2012). ΚΡΙΣ ΓΙΟΎΙΛ, ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΈΚΔΟΣΗΣ Ο σύμβουλος και συνεργάτης μας Κρις Γιούιλ (Chris Yuill) είναι κοινωνιολόγος και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Ρόμπερτ Γκόρντον του Αμπερντίν (Σκωτία). Στα ενδιαφέροντά του περιλαμβάνονται οι κοινωνικές διαστάσεις της υγείας στην κοινότητα και τον χώρο εργασίας, και το τι κάνει επιτυχημένο τον αστικό χώρο. Είναι πρώην μέλος της επιτροπής της Βρετανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας και έχει γράψει αρκετά βιβλία, όπως το Understanding the Sociology of Health: An Introduction (2011). ΜΊΤΣΕΛ ΧΟΜΠΣ Λέκτορας στο τμήμα ΜΜΕ και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ, ο Μίτσελ Χομπς (Mitchell Hobbs) έχει διδακτορικό στην κοινωνιολογία των ΜΜΕ από το Πανεπιστήμιο του Νιούκασλ (Αυστραλία). Είναι συν-συγγραφέας του Communication, New Media and Everyday Life (2011), συγγραφέας πολυάριθμων εθνικών και διεθνών μελετών για τα παγκόσμια ΜΜΕ, τις πολιτισμικές ροές και την πολιτική επικοινωνία, ενώ έχει εργαστεί ως επικοινωνιολόγος της πρώην πρωθυπουργού της Αυστραλίας Τζούλια Γκίλαρντ. ΜΈΓΚΑΝ ΤΟΝΤ Λέκτορας κοινωνικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Κεντρικού Λάνκασιρ της Αγγλίας, η Μέγκαν Τοντ (Megan Todd) είναι διδάκτορας κοινωνιολογίας από το Πανεπιστήμιο του Νιούκασλ (Αγγλία). Στα ερευνητικά ενδιαφέροντά της περιλαμβάνονται το κοινωνικό φύλο, η σεξουαλικότητα και η βία. Έχει συμμετάσχει ως συγγραφέας σε πολλές εκδόσεις για τις προσωπικές σχέσεις και τη βία. Σήμερα γράφει ένα βιβλίο για τις σεξουαλικότητες. ΣΆΡΑ ΤΌΜΛΙ Συγγραφέας, εκδότρια και ψυχοθεραπεύτρια, η Σάρα Τόμλι (Sarah Tomley) έχει συμμετάσχει ως συγγραφέας σε πολλές εκδόσεις για τις κοινωνικές επιστήμες, όπως το Η φιλοσοφία με απλά λόγια (2011) και το Η ψυχολογία με απλά λόγια (2012) της παρούσας σειράς. ΜΆΡΚΟΥΣ ΓΟΥΊΚΣ Συγγραφέας και μουσικός, ο Μάρκους Γουίκς (Marcus Weeks) σπούδασε φιλοσοφία και εργάστηκε ως δάσκαλος προτού ξεκινήσει τη συγγραφική του καριέρα. Έχει συμμετάσχει ως συγγραφέας σε πολλά βιβλία για τις τέχνες και τις εκλαϊκευμένες επιστήμες, συμπεριλαμβανομένων αρκετών τίτλων της παρούσας σειράς. ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
10 ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ 20 Μια φυσική ήττα δεν σηματοδότησε ποτέ το τέλος ενός έθνους Ιμπν Χαλντούν 21 Οι άνθρωποι ανέκαθεν ταξίδευαν ή στέριωναν κάπου, συμφωνούσαν ή πολεμούσαν, σε στρατούς ή σε ομάδες Άνταμ Φέργκιουσον 22 Η επιστήμη μπορεί να χτίσει έναν καλύτερο κόσμο Αύγουστος Κοντ 26 Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας αφήνει απέξω τη μισή ανθρώπινη φυλή Χάριετ Μαρτινό 28 Η πτώση της αστικής τάξης και η νίκη του προλεταριάτου είναι το ίδιο αναπόφευκτα Καρλ Μαρξ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ 66 Κατηγορώ την αστική τάξη για κοινωνικό έγκλημα Φρίντριχ Ένγκελς 68 Το πρόβλημα του 20ού αιώνα είναι εκείνο του ρατσισμού του χρώματος Γ. Ε. Μ. Ντιμπουά 74 Οι φτωχοί αποκλείονται από τον καθιερωμένο τρόπο ζωής και τα συνήθη έθιμα και δραστηριότητες Πίτερ Τάουνσεντ 75 There ain’t no black in the Union Jack Πολ Γκιλρόι 76 Η αίσθηση της θέσης Πιερ Μπουρντιέ 80 Ο οριενταλισμός ορίζει και περικλείει ολόκληρη την Ανατολή Έντουαρντ Σαΐντ 82 Το γκέτο είναι εκεί όπου ζουν οι μαύροι Ελάιτζα Άντερσον 84 Τα εργαλεία της ελευθερίας γίνονται οι πηγές της ταπείνωσης Ρίτσαρντ Σένετ 88 Το ενδιαφέρον των ανδρών για την πατριαρχία συμπυκνώνεται στην ηγεμονική αρρενωπότητα Ρ.Γ. Κόνελ 32 Gemeinschaft και Gesellschaft Φερδινάνδος Τένις 34 Η κοινωνία, όπως το ανθρώπινο σώμα, έχει αλληλένδετα μέρη, ανάγκες και λειτουργίες Εμίλ Ντιρκέμ 38 Το σιδερένιο κλουβί του ορθολογισμού Μαξ Βέμπερ 46 Πολλά προσωπικά προβλήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται με όρους δημοσίων ζητημάτων Τσαρλς Ράιτ Μιλς 50 Δίνοντας στις πιο κοινές δραστηριότητες το ενδιαφέρον που δείχνουμε για ασυνήθιστα γεγονότα Χάρολντ Γκαρφίνκελ 52 Όπου υπάρχει εξουσία υπάρχει και αντίσταση Μισέλ Φουκώ 56 Το φύλο είναι μια απομίμηση χωρίς πρωτότυπο Τζούντιθ Μπάτλερ ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ 6
90 Οι λευκές γυναίκες υπήρξαν συνένοχες σ’ αυτή την ιμπεριαλιστική, ρατσιστική πατριαρχία Μπελ Χουκς 96 Η έννοια της «πατριαρχίας» είναι αναγκαία σε μια ανάλυση της φυλετικής ανισότητας Σίλβια Γουόλμπι ΝΕΩΤΕΡΙΚΉ ΖΩΗ 104 Οι ξένοι δεν θεωρούνται στην πραγματικότητα άτομα, αλλά ξένοι συγκεκριμένου τύπου Γκέοργκ Ζίμελ 106 Η ελευθερία να ξαναφτιάξουμε τις πόλεις και τον εαυτό μας Ανρί Λεφέβρ 108 Πρέπει να υπάρχουν μάτια στον δρόμο Τζέιν Τζέικομπς 110 Μόνο η επικοινωνία μπορεί να επικοινωνεί Νίκλας Λούμαν 112 Η κοινωνία πρέπει να λέει τι είναι καλό Αμιτάι Ετζιόνι 120 Η «μακντοναλντοποίηση» επηρεάζει στην ουσία κάθε πλευρά της κοινωνίας Τζορτζ Ρίτζερ 124 Οι δεσμοί των κοινοτήτων μας έχουν χαθεί Ρόμπερτ Ντ. Πάτναμ 126 Η «ντισνεοποίηση» αντικαθιστά την άνοστη πεζότητα με θεαματικές εμπειρίες Άλαν Μπράιμαν 128 Αν ζεις σε λοφτ, είναι σαν να ζεις σε βιτρίνα Σάρον Ζούκιν ΖΩΝΤΑΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΟΣΜΟ 136 Εγκαταλείψτε κάθε ελπίδα ολότητας σεις που εισέρχεστε στον κόσμο της ρευστής νεωτερικότητας Ζίγκμουντ Μπάουμαν 144 Το σύγχρονο κοσμοσύστημα Iμάνουελ Βαλερστάιν 146 Παγκόσμια ζητήματα, τοπικές οπτικές Ρόλαντ Ρόμπερτσον 148 Η κλιματική αλλαγή είναι ένα θέμα που δεν το σκεφτόμαστε Άντονι Γκίντενς 150 Όχι κοινωνική δικαιοσύνη χωρίς παγκόσμια γνωσιακή δικαιοσύνη Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος 152 Η απελευθέρωση της παραγωγικής ικανότητας με τη δύναμη του νου Μανουέλ Καστέλς 156 Ζούμε σε έναν κόσμο που είναι πέραν κάθε ελέγχου Ούλριχ Μπεκ 162 Καμιά φορά είναι σαν όλος ο κόσμος να βρίσκεται σε κίνηση Τζον Γιούρι 163 Έθνη φαντάζεται κανείς και χτίζει με σχετικά ελάχιστο ιστορικό σανό Ντέιβιντ ΜακΚρόουν 164 Οι παγκόσμιες πόλεις είναι στρατηγικές τοποθεσίες για νέου τύπου επιχειρήσεις Σάσκια Σάσενς 166 Η κάθε κοινωνία οικειοποιείται με τον τρόπο της τα υλικά της νεωτερικότητας Αρτζούν Απαντουράι 170 Οι διεργασίες της αλλαγής έχουν μεταβάλει τις σχέσεις ανθρώπων και κοινοτήτων Ντέιβιντ Χελντ 7
ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ 176 Το «εγώ» και το «εμέ» Τζ. Χ. Μιντ 178 Το στοίχημα της νεωτερικότητας είναι να ζεις δίχως ψευδιασθήσεις, μα και δίχως απογοήτευση Αντόνιο Γκράμσι 180 Η διαδικασία του εκπολιτισμού «προχωρά» διαρκώς μπροστά Νόρμπερτ Ελίας 182 Η μαζική κουλτούρα ενισχύει την πολιτική καταστολή Χέρμπερτ Μαρκούζε 188 Ο κίνδυνος του μέλλοντος είναι να γίνουν οι άνθρωποι ρομπότ Έριχ Φρομ 189 Η κουλτούρα βιώνεται καθημερινά Ρέιμοντ Γουίλιαμς 190 Το στίγμα αφορά ένα γνώρισμα βαθιά ντροπιαστικό Έρβιν Γκόφμαν 234 Η ρομαντική ηθική προάγει το πνεύμα καταναλωτισμού Κόλιν Κάμπελ 236 Στην επεξεργασία ανθρώπων, το προϊόν είναι μια ψυχική κατάσταση Άρλι Ράσελ Χόχτσαϊλντ 244 Η αυθόρμητη συναίνεση συνδυάζεται με εξαναγκασμό Μάικλ Μπουραγουόι 246 Τα πράγματα φτιάχνουν εμάς, όπως ακριβώς εμείς φτιάχνουμε τα πράγματα Ντάνιελ Μίλερ 248 Η θηλυκοποίηση συνέβαλε σε μέτριο βαθμό στη μείωση των έμφυλων ανισοτήτων Τέρι Λιν Κάραγουεϊ 196 Ζούμε σε έναν κόσμο όπου υπάρχει όλο και περισσότερη πληροφορία και όλο και λιγότερο νόημα Ζαν Μποντριγιάρ 200 Οι νεωτερικές ταυτότητες αποκεντρώνονται Στιούαρτ Χολ 202 Όλες οι κοινότητες είναι φαντασιακές Μπένεντικτ Άντερσον 204 Σε όλο τον κόσμο, η κουλτούρα ωθεί πεισματικά τον εαυτό της στο επίκεντρο Τζέφρι Αλεξάντερ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ 214 Η περίοπτη κατανάλωση πολυτελών αγαθών είναι μέσο αναγνώρισης του αργόσχολου αριστοκράτη Θορστάιν Βέμπλεν 220 Ο πουριτανός ήθελε να εργάζεται σε ένα επάγγελμα· εμείς είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε Μαξ Βέμπερ 224 Η τεχνολογία, όπως η τέχνη, είναι μια άσκηση εξύψωσης της ανθρώπινης φαντασίας Ντάνιελ Μπελ 226 Όσο πιο πολύ εξελίσσονται οι μηχανές, τόσο λιγότερο ειδικός γίνεται ο εργάτης Χάρι Μπρέιβερμαν 232 Με την αυτοματοποίηση ο εργαζόμενος ελέγχει περισσότερο τη διαδικασία της δουλειάς του Ρόμπερτ Μπλάουνερ 8
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ 254 Η θρησκεία είναι ο αναστεναγμός του καταπιεσμένου πλάσματος Καρλ Μαρξ 260 Ο σιδηρούς νόμος της ολιγαρχίας Ρόμπερτ Μίχελς 261 Οι υγιείς άνθρωποι δεν χρειάζονται γραφειοκρατία για να ζευγαρώσουν, να γεννήσουν και να πεθάνουν Ιβάν Ίλιτς 262 Κάποιοι διαπράττουν εγκλήματα αντιδρώντας σε μια κοινωνική συνθήκη Ρόμπερτ Κ. Μέρτον 264 Τα ολοπαγή ιδρύματα στερούν από τον άνθρωπο τα συστήματα στήριξης και την αίσθηση εαυτού του Έρβιν Γκόφμαν 270 Κυβέρνηση είναι η ορθή διευθέτηση των πραγμάτων Μισέλ Φουκώ 278 Η θρησκεία έχει χάσει την αξιοπιστία και την κοινωνική σημασία της Μπράιαν Γουίλσον 280 Η ταυτότητα και η συμπεριφορά μας καθορίζονται από τον τρόπο που μας περιγράφουν και μας ταξινομούν Χάουαρντ Σ. Μπέκερ 286 Η οικονομική κρίση μετατρέπεται αμέσως σε κοινωνική κρίση Γιούργκεν Χάμπερμας 288 Η εκπαίδευση είναι κάτι που γίνεται ταυτόχρονα στους φτωχούς και για τους φτωχούς Σάμιουελ Μπόουλς και Χέρμπερτ Γκίντις 290 Οι κοινωνίες υπόκεινται κάθε τόσο σε περιόδους ηθικού πανικού Στάνλεϊ Κοέν 291 Η εποχή των φυλών Μισέλ Μαφεζολί 292 Πώς τα παιδιά της εργατικής τάξης πιάνουν δουλειές της εργατικής τάξης Πολ Γουίλις ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΣΤΕΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ 298 Οι διαφορές των φύλων είναι πολιτισμικά δημιουργήματα Μάργκαρετ Μιντ 300 Οι οικογένειες είναι εργοστάσια παραγωγής ανθρώπινων προσωπικοτήτων Τάλκοτ Πάρσονς 302 Ο δυτικός άνθρωπος έχει γίνει ένα ζώο εξομολογητικό Μισέλ Φουκώ 304 Η ετεροφυλοφιλία πρέπει να αναγνωρίζεται και να μελετάται ως θεσμός Αντριέν Ριτς 310 Η σύνθεση της δυτικής οικογένειας είναι πολύμορφη, ρευστή και ανοιχτή Τζούντιθ Στέισι 312 Το προγαμιαίο συμβόλαιο είναι σύμβαση εργασίας Κριστίν Ντελφί 318 Τα οικιακά έρχονται σε ευθεία αντίθεση με την αυτοπραγμάτωση Όουκλι Αν 320 Όταν ο έρωτας επιτέλους νικά, αντιμετωπίζει κάθε λογής ήττες Ούλριχ Μπεκ και Ελίζαμπεθ Μπεκ-Γκερνσχάιμ 324 Η σεξουαλικότητα αφορά εξίσου πεποιθήσεις και ιδεολογίες όσο και το σώμα Τζέφρι Γουίκς 326 Η κουίρ θεωρία αμφισβητεί τις ίδιες τις βάσεις της ταυτότητας Στίβεν Σάιντμαν 332 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 340 ΓΛΩΣΣΑΡΙ 344 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 351 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 9
ΕΙΣΑΓΩΓ
Ή
Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα. Σε όλη την πορεία της εξέλιξής μας, από τότε που ήμαστε τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί, ζούσαμε και δουλεύαμε σε ομάδες, που σταδιακά μεγάλωναν και γίνονταν πιο σύνθετες. Από απλές οικογενειακές μονάδες, οι ομάδες έγιναν πατριές, φυλές, χωριά, πολίχνες, πόλεις και έθνη-κράτη. Η φυσική τάση να ζούμε και να δουλεύουμε μαζί οδήγησε στη συγκρότηση κοινωνιών των πολιτών, οι οποίες διαμορφώνονται καθώς εξελίσσονται οι γνώσεις και η τεχνολογία μας. Με τη σειρά της, η φύση της κοινωνίας όπου ζούμε επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά και κάθε πλευρά της ζωής μας. Η κοινωνιολογία μελετά πώς συμπεριφέρεται το άτομο στην ομάδα και πώς επιδρά η ομάδα στη συμπεριφορά του ατόμου. Μεταξύ άλλων: πώς συγκροτείται η ομάδα, ποιες δυναμικές την ενεργοποιούν και πώς αυτές συντηρούν και μεταβάλλουν την ίδια ή επιφέρουν κοινωνική αλλαγή. Σήμερα, το πεδίο της κοινωνιολογίας εκτείνεται από τη θεωρητική μελέτη των κοινωνικών διεργασιών, δομών και συστημάτων ως την εφαρμογή των θεωριών αυτών στην κοινωνική πολιτική. Και εφόσον οι κοινωνίες απαρτίζονται από άτομα, είναι αναπόφευκτη η σύνδεση των δομών της κοινωνίας συνολικά με τη συμπεριφορά του κάθε μέλους της ξεχωριστά. Οι κοινωνιολόγοι μπορούν, επομένως, να εστιάζουν στους θεσμούς και την οργάνωση της κοινωνίας, στους κοινωνικούς σχηματισμούς και τις διαστρωματώσεις εντός της ή στις αλληλεπιδράσεις και τις εμπειρίες των ατόμων. Περιέργως, ίσως, η κοινωνιολογία είναι ένας επιστημονικός κλάδος σχετικά σύγχρονος. Παρότι οι φιλόσοφοι της αρχαίας Κίνας και της αρχαίας Ελλάδας αναγνώριζαν την ύπαρξη της κοινωνίας των πολιτών και τα οφέλη της κοινωνικής ευταξίας, το ενδιαφέρον τους ήταν μάλλον πολιτικό – δεν μελετούσαν καθαυτή την κοινωνία, αλλά τρόπους οργάνωσης και διακυβέρνησης. Και όπως αυτοί οι πολιτισμοί γέννησαν την πολιτική φιλοσοφία, έτσι εμφανίστηκε και η κοινωνιολογία ως αποτέλεσμα των βαθιών αλλαγών που έφερε ο Διαφωτισμός στη δυτική κοινωνία. Αυτές οι αλλαγές ήταν πολυδιάστατες. Η κυριότερη, ότι η τεχνολογία πρόσφερε τα μηχανήματα που συντέλεσαν στη Βιομηχανική Επανάσταση, αλλάζοντας εκ βάθρων τις μεθόδους παραγωγής και δημιουργώντας ακμάζουσες βιομηχανικές πόλεις. Οι παραδοσιακές βεβαιότητες που στηρίζονταν στη θρησκευτική πίστη τέθηκαν υπό αμφισβήτηση από τη φιλοσοφία του Διαφωτισμού. Η λεγόμενη Εποχή της Λογικής όχι μόνο υπονόμευσε την εξουσία της Εκκλησίας, αλλά απείλησε και την παλιά τάξη των μοναρχών και αριστοκρατών, καθώς το αίτημα για μια πιο αντιπροσωπευτική κυβέρνηση οδήγησε στην Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση. Κοινωνία και νεωτερικότητα Η Εποχή του Διαφωτισμού δημιούργησε μια καινούργια, νεωτερική κοινωνία. Η κοινωνιολογία έκανε την εμφάνισή της στα τέλη του 18ου αιώνα ως απάντηση σε αυτόν τον μετασχηματισμό, καθώς φιλόσοφοι και στοχαστές προσπάθησαν να κατανοήσουν τη φύση της νεωτερικότητας και την επίδρασή της στην κοινωνία. Αναπόφευκτα κάποιοι θρήνησαν για τη διάβρωση των παραδοσιακών μορφών κοινωνικής συνοχής, τους οικογενειακούς δεσμούς, την αλληλεγγύη στις μικρές, αγροτικές 12 ΕΊΣΑΓΩΓΗ Η κοινωνιολογία γεννήθηκε από το νεωτερικό πάθος για τη βελτίωση της κοινωνίας. Άλμπιον Γ. Σμολ Αμερικανός μελετητής (1854–1926)
κοινότητες και τις κοινές αξίες και πεποιθήσεις ως απόρροια της κοινής θρησκείας. Άλλοι όμως αναγνώρισαν τη νέα κοινωνική δυναμική στην εργασία, η οποία έφερνε την κοινωνική αλλαγή που ήταν δυνάμει φορέας όχι μόνο κοινωνικής ευταξίας, αλλά και αταξίας. Στο πνεύμα του Διαφωτισμού, αυτοί οι πρώιμοι κοινωνικοί στοχαστές προσπάθησαν να μελετήσουν αντικειμενικά την κοινωνία και να δημιουργήσουν έναν επιστημονικό κλάδο διαφορετικό από τη φιλοσοφία, την ιστορία και την πολιτική. Οι φυσικές επιστήμες (φυσική, χημεία, αστρονομία και βιολογία) είχαν ήδη εδραιωθεί˙ ήταν, πλέον, καιρός να μελετηθούν οι άνθρωποι και η συμπεριφορά τους. Λόγω της φύσης της Βιομηχανικής Επανάστασης και του καπιταλισμού τον οποίο ευνόησε η πρώτη από τις νέες «κοινωνικές επιστήμες» που ανέκυψαν ήταν η οικονομία, με πρωτοπόρο τον Άνταμ Σμιθ και το έργο του Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του Πλούτου των Εθνών, που είναι πιο γνωστό ως Ο Πλούτος των Εθνών, το 1776. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, έμπαιναν και οι βάσεις της κοινωνιολογίας από φιλοσόφους και θεωρητικούς όπως ο Άνταμ Φέργκιουσον και ο Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν και, στις αρχές του επόμενου αιώνα, ο Αύγουστος Κοντ, του οποίου η επιστημονική προσέγγιση στη μελέτη της κοινωνίας εδραίωσε την κοινωνιολογία ως διακριτό κλάδο. Τα βήματα του Κοντ ακολούθησαν τρεις πρωτοπόροι κοινωνιολόγοι, οι διαφορετικές προσεγγίσεις των οποίων στην ανάλυση και ερμηνεία της κοινωνικής συμπεριφοράς όρισαν τη θεματολογία στο πεδίο της κοινωνιολογίας από τον 20ό αιώνα και έπειτα: οι Καρλ Μαρξ, Εμίλ Ντιρκέμ και Μαξ Βέμπερ. Ο καθένας όρισε και μια διαφορετική πτυχή της νεωτερικότητας ως βασικού παράγοντα κοινωνικής ευταξίας, αταξίας και αλλαγής. Ο Μαρξ, υλιστής φιλόσοφος και οικονομολόγος, εστίασε στην ανάπτυξη του καπιταλισμού και την επακόλουθη ταξική πάλη˙ ο Ντιρκέμ στον καταμερισμό της εργασίας ως προϊόν της εκβιομηχάνισης˙ και ο Βέμπερ στην εκκοσμίκευση και τον εξορθολογισμό της νεωτερικής κοινωνίας. Και οι τρεις είχαν ενθουσιώδεις οπαδούς και επηρεάζουν ακόμα και σήμερα σημαντικές σχολές κοινωνιολογικής σκέψης. Μια κοινωνική επιστήμη Η κοινωνιολογία υπήρξε προϊόν της Εποχής της Λογικής, όταν και άρχισαν να κυριαρχούν η επιστήμη και ο ορθολογικός στοχασμός. Οι πρώτοι κοινωνιολόγοι ανησυχούσαν ότι, για να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο κλάδος τους, έπρεπε οι μέθοδοί τους να θεωρηθούν αυστηρά επιστημονικές – κάτι που δεν ήταν εύκολο, αφού αντικείμενό τους ήταν η ανθρώπινη κοινωνική συμπεριφορά. Ο Κοντ έθεσε τους κανόνες της νέας «επιστήμης» της κοινωνιολογίας με βάση εμπειρικά στοιχεία, όπως στις φυσικές επιστήμες. Ο Μαρξ επέμεινε κι εκείνος στην επιστημονική προσέγγιση του θέματος, ενώ ο Ντιρκέμ ήταν ίσως ο πρώτος που έκανε τον ακαδημαϊκό κόσμο να αποδεχθεί την κοινωνιολογία ως κοινωνική επιστήμη. Για να είναι επιστημονική, η ερευνητική μέθοδος πρέπει να είναι ποσοτική – ήτοι, να έχει μετρήσιμα αποτελέσματα. Οι Μαρξ και Ντιρκέμ στήριζαν τις θεωρίες τους με γεγονότα, αριθμούς και στατιστικά στοιχεία˙ άλλοι όμως επέμεναν ότι η κοινωνική έρευνα ❯❯ ΕΊΣΑΓΩΓΗ 13 Η ανθρώπινη φύση είναι... απίστευτα εύπλαστη... αντιδρά με ακρίβεια και αντικρούει αντικρουόμενες πολιτισμικές παραδόσεις. Μάργκαρετ Μιντ
έπρεπε να είναι πιο ποιοτική. Ιδίως ο Βέμπερ υποστήριζε την ερμηνευτική προσέγγιση, εξετάζοντας πώς είναι να ζεις στη νεωτερική κοινωνία, και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και σχέσεις που απαιτούνται για την κοινωνική συνοχή. Παρότι πολλοί απέρριψαν αρχικά αυτή την οπτική ως αντιεπιστημονική, η κοινωνιολογία έγινε όλο και πιο ερμηνευτική το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, με μεθοδολογία που εμπεριέχει συνδυασμό τεχνικών ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας. Κοινωνική μεταρρύθμιση Για πολλούς κοινωνιολόγους, η κοινωνιολογία είναι κάτι παραπάνω από απλή αντικειμενική μελέτη της κοινωνίας και ανάλυση και περιγραφή κοινωνικών δομών και συστημάτων. Οι κοινωνιολογικές θεωρίες, όπως εκείνες των φυσικών επιστημών, έχουν πρακτικές εφαρμογές και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση της κοινωνίας όπου ζούμε. Τον 19ο αιώνα, οι Κοντ και Μαρξ είδαν την κοινωνιολογία ως τρόπο κατανόησης των κοινωνικών διεργασιών με στόχο την κοινωνική αλλαγή. Ο Μαρξ είπε το περίφημο: «Οι φιλόσοφοι απλώς ερμήνευσαν τον κόσμο με διάφορους τρόπους. Το θέμα, ωστόσο, είναι να τον αλλάξουμε». Και οι πολλοί οπαδοί του (κοινωνιολόγοι και πολιτικοί ακτιβιστές) το ενστερνίστηκαν. Ο Ντιρκέμ, επ’ ουδενί τόσο ριζοσπάστης πολιτικά όσο ο Μαρξ, έκανε πολλές προσπάθειες να καθιερώσει την κοινωνιολογία ως ακαδημαϊκό κλάδο. Για να το καταφέρει, έπρεπε να καταδείξει όχι μόνο το επιστημονικό κύρος, αλλά και την αντικειμενικότητά της, ιδίως στο περιβάλλον πολιτικής αναταραχής που επικράτησε στην Ευρώπη για πάνω από ένα αιώνα μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Αυτή η κάπως «αφ’ υψηλού» προσέγγιση, η αποκομμένη από την πραγματικότητα, κυριαρχούσε στην κοινωνιολογία το πρώτο μισό του 20ού αιώνα˙ όμως, υιοθετώντας πιο ερμηνευτικές θέσεις, οι κοινωνιολόγοι άρχισαν να προβάλλουν την κοινωνιολογία και ως εργαλείο κοινωνικής μεταρρύθμισης. Αυτό έγινε ιδιαίτερα αισθητό σε κοινωνιολόγους με μαρξιστική οπτική και σε άλλους με αριστερή πολιτική ατζέντα. Μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο, κοινωνιολόγοι όπως οι Τσαρλς Ράιτ Μιλς και Μισέλ Φουκώ μελέτησαν τη φύση της εξουσίας στην κοινωνία και την επίδρασή της στο άτομο˙ πώς η κοινωνία διαμορφώνει τη ζωή μας και όχι εμείς την κοινωνία, και πώς μπορούμε να αντισταθούμε σε αυτές τις δυνάμεις. Ακόμα και στην πιο παραδοσιακή κοινωνιολογία, το κλίμα άλλαζε και μαζί με την ακαδημαϊκή μελέτη της κοινωνίας το ερευνητικό πεδίο του κλάδου άρχισε να συμπεριλαμβάνει πρακτικές εφαρμογές διαμόρφωσης της δημόσιας πολιτικής και προώθησης της κοινωνικής αλλαγής. Το 1972, ο Χάουαρντ Μπέκερ, επιφανής Αμερικανός θεωρητικός, έγραψε: «Η καλή κοινωνιολογία... περιγράφει με ουσιαστικό τρόπο οργανισμούς και γεγονότα, εξηγεί έγκυρα πώς εμφανίζονται και εμμένουν, και προτείνει ρεαλιστικούς τρόπους βελτίωσης ή κατάργησής τους». Θεσμοί και άτομα Ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης έμφασης στη χρησιμότητα της κοινωνιολογίας, η αποδοχή αλλά και το ενδιαφέρον του κοινού αυξήθηκαν το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, ενώ καθώς όλο και 14 ΕΊΣΑΓΩΓΗ Καθήκον της κοινωνιολογίας, όπως και κάθε επιστήμης, είναι να αποκαλύπτει αυτό που είναι κρυφό. Πιερ Μπουρντιέ
περισσότεροι στοχαστές έστρεφαν την προσοχή τους σε κοινωνικά θέματα, τόσο διευρυνόταν το πεδίο της κοινωνιολογίας. Από την παραδοσιακή μελέτη των δομών και συστημάτων της νεωτερικής κοινωνίας, των δυνάμεων κοινωνικής συνοχής και των αιτίων της κοινωνικής αταξίας, η κοινωνιολογία άρχισε να εξετάζει τη σύνδεση όλων αυτών και τις αλληλεπιδράσεις ατόμων και κοινωνικών ομάδων. Περίπου έναν αιώνα πριν, οι κοινωνιολόγοι διακρίνονταν σε εκείνους που προσέγγιζαν το αντικείμενο σε μακροεπίπεδο (εξετάζοντας την κοινωνία συνολικά και τους θεσμούς που τη συγκροτούν), και σε εκείνους που το προσέγγιζαν σε μικροεπίπεδο – εστιάζοντας στην ατομική εμπειρία της ζωής μέσα στην κοινωνία. Ενώ αυτή η διάκριση εξακολουθεί να υφίσταται ως έναν βαθμό, πλέον αναγνωρίζεται ότι αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα και πολλοί εστιάζουν σε ομάδες που βρίσκονται κάπου ανάμεσα στις δύο προσεγγίσεις – κοινωνικές τάξεις, εθνοτικές, θρησκευτικές ή πολιτισμικές ομάδες, οικογένειες ή ομάδες που προσδιορίζονται από το κοινωνικό φύλο ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Η κοινωνιολογία έχει ανταποκριθεί και στον επιταχυνόμενο ρυθμό των αλλαγών. Από τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλές κοινωνικές συμβάσεις έχουν αμφισβητηθεί και αντικατασταθεί από νέες κοινωνικές νόρμες. Στον δυτικό κόσμο, το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και το γυναικείο κίνημα έχουν συμβάλει στην αντιμετώπιση φυλετικών και έμφυλων ανισοτήτων, ενώ οι κοινωνιολογικές θεωρίες στην αλλαγή στάσεων απέναντι στη σεξουαλικότητα και την οικογένεια. Εδώ, συμβουλεύει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, «καθήκον της κοινωνιολογίας είναι να σπεύδει σε βοήθεια του ατόμου. Οφείλουμε να υπηρετούμε την ελευθερία». Η παγκόσμια εποχή Αναμφίβολα, οι τεχνολογικές καινοτομίες έχουν φέρει κοινωνικές αλλαγές παρόμοιες – ή πολύ πιο εκτεταμένες – με εκείνες που πυροδότησε η Βιομηχανική Επανάσταση. Η αυτοματοποίηση και ψηφιοποίηση, η εμφάνιση του κλάδου υπηρεσιών και η ανάπτυξη της καταναλωτικής κοινωνίας έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση της κοινωνίας όπου πολλοί ζούμε σήμερα. Ενώ κάποιοι κοινωνιολόγοι θεωρούν ότι πρόκειται για συνέχεια της νεωτερικής διαδικασίας, άλλοι πιστεύουν ότι μπαίνουμε πλέον σε μια μετανεωτερική, μεταβιομηχανική εποχή. Επίσης, οι εξελίξεις στην επικοινωνία και την κινητικότητα έχουν κάνει τον κόσμο μικρότερο. Τελευταία, οι κοινωνιολόγοι εστιάζουν στη σημασία της πολιτισμικής και εθνικής ταυτότητας και τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, ιδίως στις τοπικές κοινωνίες. Μαζί με τις νέες μορφές επικοινωνίας –ιδίως το Διαδίκτυο και τις γρήγορες διεθνείς μετακινήσεις– ήρθαν και τα ολοκαίνουρια μέσα δικτύωσης. Αυτά δεν εξαρτώνται από τη διά ζώσης επαφή, φέρνουν όμως κοντά άτομα και ομάδες με τρόπους που θα ήταν αδιανόητοι πριν από μόλις πενήντα χρόνια. Επίσης, η σύγχρονη τεχνολογία έχει προσφέρει στην κοινωνιολογία ένα προηγμένο μέσο έρευνας και ανάλυσης της εξέλιξης αυτών των νέων κοινωνικών δομών. ■ ΕΊΣΑΓΩΓΗ 15 Το πραγματικό πολιτικό καθήκον σε μια κοινωνία όπως η δική μας είναι να ασκούμε κριτική στη λειτουργία θεσμών που μοιάζουν... ουδέτεροι και ανεξάρτητοι... να τους ασκούμε κριτική και να τους καυτηριάζουμε... για να μπορεί κάποιος να τους πολεμήσει. Μισέλ Φουκώ
ΘΕΜΈΛΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟ
ΤΗΣ ΛΟΓΊΑΣ
Ηκοινωνιολογία καθιερώθηκε ως επιστημονικός κλάδος μόλις τον 20ό αιώνα, όμως τα πολλά ρεύματα σκέψης της, οι προσεγγίσεις και τα πεδία μελέτης της είναι καρπός του έργου πολλών αιώνων ιστορικών και φιλοσόφων. Παρότι η πρώτη καθαρά κοινωνιολογική μελέτη έγινε από τον Ιμπν Χαλντούν τον 14ο αιώνα, οι πρωτοπόροι της σύγχρονης κοινωνιολογίας έκαναν την εμφάνισή τους μόλις στα τέλη του 18ου αιώνα, ενόσω η κοινωνία υφίστατο δραστικό μετασχηματισμό στη δυτική Ευρώπη: οι ιδέες του Διαφωτισμού αντικαθιστούσαν τις παραδοσιακές πεποιθήσεις και η Βιομηχανική Επανάσταση μετασχημάτιζε τον τρόπο ζωής και εργασίας. Οι παρατηρητές αυτοί αναγνώρισαν την κοινωνική αλλαγή που επέφεραν οι δυνάμεις της λεγόμενης «νεωτερικότητας», μεταξύ των οποίων η εκβιομηχάνιση και η ανάπτυξη του καπιταλισμού, και η λιγότερο αισθητή (αλλά εξίσου σημαντική) εκκοσμίκευση και ο ορθολογισμός. Μια κοινωνική επιστήμη Η νεωτερική κοινωνία ήταν προϊόν της Εποχής της Λογικής: της εφαρμογής ορθολογικής σκέψης και επιστημονικών ανακαλύψεων. Σε αυτό το κλίμα, οι πρωτοπόροι της κοινωνιολογίας, όπως ο Γάλλος φιλόσοφος Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν και ο προστατευόμενός του Αύγουστος Κοντ, αναζήτησαν επαληθεύσιμες αποδείξεις που να στηρίζουν τις θεωρίες. Κατά τον Κοντ, οι δυνάμεις της κοινωνικής ευταξίας όχι μόνο μπορούν να εξηγηθούν με νόμους όπως εκείνοι της φυσικής και της χημείας, αλλά και η εφαρμοσμένη κοινωνιολογία μπορεί να φέρει κοινωνική αλλαγή ανάλογη με τις τεχνολογικές εξελίξεις που πυροδότησαν οι εφαρμοσμένες επιστήμες.Όπως ο Κοντ, ο Καρλ Μαρξ πίστευε ότι στόχος της μελέτης της κοινωνίας δεν είναι μόνο η περιγραφή και η εξήγησή της, αλλά και η βελτίωσή της. Ήθελε κι εκείνος να είναι επιστημονικός, αλλά προτίμησε ως μοντέλο τη νεόκοπη οικονομική επιστήμη, ορίζοντας τον καπιταλισμό ως βασικό συντελεστή νεωτερικότητας που κινεί την κοινωνική αλλαγή. Σχεδόν ένα αιώνα πριν, ο Σκωτσέζος φιλόσοφος Άνταμ Φέργκιουσον προειδοποιούσε ότι η ιδιοτέλεια του καπιταλισμού απειλεί την παραδοσιακή κοινωνική συνοχή, ενώ οι Χάριετ Μαρτινό και ο συνάδελφος του Μαρξ, Φρίντριχ Ένγκελς, περιέγραφαν τις κοινωνικές αδικίες της βιομηχανοποιημένης καπιταλιστικής κοινωνίας των μέσων του 19ου αιώνα. Ένας άλλος πρωτοπόρος κοινωνιολόγος, ο Φερδινάνδος Τένις, απηχώντας τις ιδέες του Φέργκιουσον, περιέγραφε δύο πολύ διαφορετικές μορφές κοινωνικής συνοχής στην παραδοσιακή και τη νεωτερική κοινωνία – μια περιγραφή που ερμήνευσαν ΕΙΣΑΓΩΓΉ ~1377 1767 1837 1867 1887 1874–85 1848 1813 1830–42 Στο Theory and Practice of Society in America, η Χάριετ Μαρτινό περιγράφει τις κοινωνικές ανισότητες στην καταπιεστική μεταχείριση των σκλάβων, των γυναικών και της εργατικής τάξης. Ο Καρλ Μαρξ γράφει τον πρώτο τόμο της διεξοδικής ανάλυσης του καπιταλισμού με τίτλο Το Κεφάλαιο. Ο Φερδινάνδος Τένις κάνει τη διάκριση μεταξύ παραδοσιακής κοινότητας και νεωτερικής κοινωνίας στο Κοινότητα και Κοινωνία. Το Δοκίμιο για την ιστορία της κοινωνίας των πολιτών του Άνταμ Φέργκιουσον εξηγεί τη σημασία του πολιτειακού πνεύματος ως αντίβαρου στην καταστροφική επίδραση του καπιταλισμού στην κοινωνία. Ο Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν προτείνει μια επιστήμη της κοινωνίας στο Mémoire sur la science de l’homme. Στα Μαθήματα θετικής φιλοσοφίας, ο Αύγουστος Κοντ αναλύει την εξέλιξη της κοινωνιολογίας ως επιστήμης. Στο Μουκαντίμα, ο Ιμπν Χαλντούν περιγράφει την ασαμπίγια, την αραβική αντίληψη περί «αλληλεγγύης» ή κοινωνικής συνοχής. Το πολύτομο System of Synthetic Philosophy του Χέρμπερτ Σπένσερ υποστηρίζει ότι οι κοινωνίες εξελίσσονται όπως οι μορφές ζωής και μόνο οι ισχυρότερες επιβιώνουν. Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, οι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς προβλέπουν ότι η προλεταριακή επανάσταση θα φέρει την κοινωνική αλλαγή. 18
ποικιλοτρόπως πολλοί μεταγενέστεροι κοινωνιολόγοι. Περί τα τέλη του 19ου αιώνα, η κοινωνιολογία αναδείχθηκε σε πεδίο μελέτης διακριτό από την ιστορία, τη φιλοσοφία, την πολιτική και την οικονομία, κυρίως χάρη στον Εμίλ Ντιρκέμ. Υιοθετώντας την ιδέα του Κοντ περί εφαρμογής επιστημονικής μεθοδολογίας στη μελέτη της κοινωνίας, ο Ντιρκέμ χρησιμοποίησε ως μοντέλο τη βιολογία. Όπως ο Χέρμπερτ Σπένσερ νωρίτερα, είδε την κοινωνία ως «οργανισμό» με διαφορετικά «όργανα», που το καθένα έχει δική του λειτουργία. Μια ερμηνευτική προσέγγιση Ενώ η αντικειμενική αυστηρότητα του Ντιρκέμ τού εξασφάλισε ακαδημαϊκή αποδοχή, δεν συμφωνούσαν όλοι ότι τα κοινωνικά θέματα μπορούν να εξεταστούν με επιστημονικές μεθόδους, ούτε πως υπάρχουν «νόμοι» της κοινωνίας που μένει να ανακαλυφθούν. Ο Μαξ Βέμπερ υποστήριξε μια πιο υποκειμενική –«ερμηνευτική»– προσέγγιση. Ενώ ο μεν Μαρξ θεωρούσε τον καπιταλισμό, ο δε Ντιρκέμ την εκβιομηχάνιση βασική δύναμη της νεωτερικότητας, ο Βέμπερ εστίασε στις επιπτώσεις του εξορθολογισμού και της εκκοσμίκευσης στο άτομο. Η αυστηρή επιστημονικότητα έδωσε σταδιακά τη θέση της σε μια κοινωνιολογία που μελετούσε ποιοτικές ιδέες: έννοιες μη μετρήσιμες, όπως η κουλτούρα, η ταυτότητα και η εξουσία. Στα μέσα του 20ού αιώνα οι κοινωνιολόγοι είχαν πλέον στραφεί από τη μακροσκοπική θεώρηση της κοινωνίας στη μικροσκοπική της ατομικής εμπειρίας. Ο Τσαρλς Ράιτ Μιλς καλούσε τους κοινωνιολόγους να συνδέσουν τους κοινωνικούς θεσμούς (ιδίως την «ελίτ της εξουσίας», όπως την αποκαλούσε) με την επίδρασή τους στη ζωή των απλών ανθρώπων. Μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο, ακολούθησαν κι άλλοι: ο Χάρολντ Γκαρφίνκελ πρότεινε μια ολοκληρωτική αλλαγή των κοινωνιολογικών μεθόδων, ώστε να μελετηθεί η κοινωνική ευταξία μέσα από τις καθημερινές πράξεις των ανθρώπων˙ ο Μισέλ Φουκώ ανέλυσε πώς οι σχέσεις εξουσίας αναγκάζουν τα άτομα να συμμορφωθούν με τις κοινωνικές νόρμες, ιδίως τις σεξουαλικές – ιδέα που ανέπτυξε περαιτέρω η Τζούντιθ Μπάτλερ μελετώντας το κοινωνικό φύλο και τη σεξουαλικότητα. Στα τέλη του αιώνα είχε επιτευχθεί ισορροπία ανάμεσα στην αντικειμενική μελέτη της κοινωνίας συνολικά και την ερμηνευτική μελέτη της ατομικής εμπειρίας. Την ατζέντα έθεσε μια χούφτα πρωτοπόρων κοινωνιολόγων, οι ποικίλες μέθοδοι των οποίων εφαρμόζονται πλέον στη μελέτη της κοινωνίας μέσα σε έναν υστερο-νεωτερικό, όλο και πιο παγκοσμιοποιημένο κόσμο. ■ ΘΕΜΈΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΊΑΣ 1895 1893 1946 1904–05 1959 1975 1967 1990 Οι Τσαρλς Ράιτ Μιλς και Χανς Χάινριχ Γκερθ παρουσιάζουν τις ιδέες του Βέμπερ στο αγγλόφωνο κοινό στο From Max Weber: Essays in Sociology. Ο Μαξ Βέμπερ, στην Προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού, δίνει μια καινοτόμα εξήγηση της εξέλιξης της σύγχρονης κοινωνίας. Στην Κοινωνιολογική φαντασία, ο Τσαρλς Ράιτ Μιλς υποστηρίζει ότι οι κοινωνιολόγοι πρέπει να προτείνουν τους τρόπους βελτίωσης της κοινωνίας. Ο Μισέλ Φουκώ αρχίζει να μελετά τη φύση της εξουσίας στην κοινωνία στο Επιτήρηση και τιμωρία. Ο Χάρολντ Γκαρφίνκελ παρουσιάζει μια νέα μεθοδολογία για την κοινωνιολογία παρατηρώντας τις καθημερινές πράξεις που προωθούν την κοινωνική ευταξία, στο Studies in Ethnomethodology. Η Τζούντιθ Μπάτλερ αμφισβητεί τις παραδο- σιακές ιδέες περί κοινω- νικού φύλου και σεξου- αλικότητας στο Ανατα- ραχή φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας. Στο The Division of Labour in Society, ο Εμίλ Ντιρκέμ περιγράφει την οργανική αλληλεγγύη των αλληλεξαρτώμενων ατόμων. Ο Εμίλ Ντιρκέμ ιδρύει το πρώτο ευρωπαϊκό τμήμα κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπορντό και δημοσιεύει τους Κανόνες της Κοινωνιολογικής Μεθόδου. 19
www.klidarithmos.grRkJQdWJsaXNoZXIy MTk1OTAxMA==