Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι τους
συνέδεε η γλώσσα, η θρησκεία και ένα σύνολο εθνικών και πολιτικών
δεσμών, παρόλα αυτά όμως δεν ζούσαν σε ένα εθνικό κράτος: Ο κόσμος
που προέκυψε από τους Σκοτεινούς Αιώνες γύρω στο 800 π.Χ. ήταν ένα
κατακερματισμένο τοπίο μεμονωμένων, ανταγωνιζόμενων πόλεων-κρα-
τών. Αυτές οι πόλεις-κράτη εκτείνονταν στη χερσόνησο και τα νησιά της
σημερινής Ελλάδας, που συχνά ανταγωνίζονταν για τη λιγοστή καλλιερ-
γήσιμη γη, αλλά υπήρχαν και στα παράλια της Μικράς Ασίας (τη σημερι-
νή Τουρκία) και σε μακρινές πόλεις, π.χ. νότια Ιταλία και Γαλλία. Η κοινή
πολιτισμική ταυτότητα που μοιράζονταν και ταυτόχρονα η εμπλοκή τους
σε έντονες αντιπαραθέσεις πυροδότησαν ένα εξαιρετικά γόνιμο περιβάλ-
λον.
Το «ελληνικό θαύμα» της αρχαϊκής και της κλασικής περιόδου, γύρω
στο 800–300 π.Χ., σηματοδότησε μια σημαντική στιγμή στην εξέλιξη
του πολιτισμού. Οι Έλληνες σημείωσαν τεράστια άλματα σχεδόν σε κάθε
τομέα της ανθρώπινης προσπάθειας. Χάρη στο έντονο ενδιαφέρον τους
για τη δύναμη του προφορικού και του γραπτού λόγου, ανέπτυξαν νέες
μορφές λογοτεχνίας (επική και λυρική ποίηση, θεατρικά και ιστορικά
κείμενα) με ένα αλφάβητο που κατάρτισαν από τις επαφές τους με
την ανατολική Μεσόγειο. Πειραματίζονταν με νέους τρόπους ορ-
γάνωσης των κοινωνιών τους (δημοκρατία, ολιγαρχία, διάφορα
είδη αυτοκρατορίας, ένορκες δίκες, τη δύναμη της ρητορείας)
κατόπιν βαθιάς και μεθοδικής σκέψης. Διερευνούσαν σε βάθος τον
άνθρωπο μέσω της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, της καλλιτεχνικής
αναπαράστασης (ζωγραφική, αγγειοπλαστική και γλυπτική) ή ακόμη
και μέσω του αθλητισμού. Γι’ αυτές τις δραστηριότητες κατασκεύ-
ασαν νέους αρχιτεκτονικούς χώρους, όπως θέατρα, γυμναστή-
ρια και εντυπωσιακούς ναούς.
Αυτή η περίοδος πυρετώδους ανάπτυξης άγγιξε το
απόγειό της στην Αθήνα του 5ου–4ου αιώνα π.Χ. Πολλές
μαρτυρίες προέρχονται από αυτήν την ξεχωριστή πόλη.
Όταν σκεπτόμαστε τους αρχαίους Έλληνες, εν πολλοίς
εννοούμε τα επιτεύγματα της Αθήνας της «κλασικής» πε-
ριόδου –την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική, τη φιλοσοφία, το
θέατρο και τη δημοκρατία της.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μάθιου Νίκολς
Με τις κατακτήσεις του,
ο Μέγας Αλέξανδρος
διέδωσε τον ελληνικό
πολιτισμό μακρύτερα
από ποτέ, αναγγέλλο-
ντας την έλευση της
ελληνιστικής περιόδου.
6
g
Εισαγωγή
